Spóźnialski dłużnik będzie musiał zapłacić karne odsetki. Wyjaśniamy, jak jest ustalana stopa takich dodatkowych odsetek.
Naliczenie odsetek karnych to jedna z najważniejszych sankcji finansowych, które spotykają osobę nieterminowo spłacającą swoją pożyczkę pozabankową albo kredyt w banku lub SKOK-u. Warto wiedzieć, że wszystkie instytucje udzielające kredytów konsumenckich (tzn. banki, SKOK-i oraz firmy pozabankowe), muszą przestrzegać tych samych zasad naliczania karnych odsetek. Wspomniane zasady zostały dokładnie opisane w ustawie kodeks cywilny. Warto przyjrzeć się przepisom z tego kodeksu dotyczącym odsetek karnych, ponieważ w 2016 r. uległy one ważnym zmianom. Takie zmiany prawne dotyczyły też innych rodzajów odsetek pojawiających się w umowach kredytowych.
Odsetki za opóźnienie mogą być ustawowe lub maksymalne ?
Na wstępie warto podkreślić, że sformułowanie ?odsetki karne?, które pojawia się często w różnego rodzaju artykułach i opracowaniach, ma wyłącznie charakter potoczny. W kodeksie cywilnym (KC) nie znajdziemy wzmianki o odsetkach karnych. Ich oficjalna nazwa (widniejąca m.in. w KC) to odsetki za opóźnienie. Trzeba zdawać sobie sprawę, że takie odsetki pełnią ważną rolę nie tylko w różnego rodzaju umowach pożyczek. Ich zastosowanie jest powszechne w przypadku wszystkich typów umów przewidujących obowiązek spełnienia jakiegoś świadczenia pieniężnego. Zgodnie z artykułem 481 paragraf 1 kodeksu cywilnego, wierzyciel może żądać od dłużnika zapłaty odsetek za opóźnienie w płatności nawet wtedy, gdy z powodu spóźnionej zapłaty nie wyniknęła żadna szkoda, a samo spóźnienie nie było zależne od winy dłużnika. Taka zasada dotyczy również umów pożyczki oraz kredytu bankowego. Konsument zawierający wspomniane umowy, nie może później powoływać się na to, że spóźniona spłata raty (skutkująca naliczeniem odsetek karnych) była niezależna od jego winy.
W myśl obowiązujących przepisów kodeksu cywilnego, strony mogą ustalić wysokość odsetek karnych na mocy umowy. Takie umowne odsetki nie powinny jednak przekraczać stawki maksymalnej. Począwszy od 1 stycznia 2016 r. odsetki maksymalne za opóźnienie (określające maksymalne oprocentowanie zaległości) wynoszą dwukrotność ustawowych odsetek za opóźnienie.
Odsetki ustawowe za opóźnienie również odgrywają bardzo ważną rolę. Uwzględnia się je wtedy, gdy strony umowy nie ustaliły oprocentowania zaległości. Wedle aktualnych przepisów, odsetki ustawowe za opóźnienie stanowią sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (obecnie: 1,50%) oraz stałego współczynnika wynoszącego 5,50 punktu procentowego. Na dzień opracowania niniejszego artykułu (18 styczeń 2019 r.), stopa ustawowych odsetek za opóźnienie wynosiła 7,00%. Maksymalne odsetki za opóźnienie w tym samym czasie kształtowały się na poziomie 14,00% (2 x 7,00%).
W nawiązaniu do tematu maksymalnych odsetek za opóźnienie warto wspomnieć, że wszelkie klauzule umowne przewidujące karną stawkę wyższą od aktualnego limitu są nieważne. W takiej sytuacji wierzyciel może żądać tylko kwoty obliczonej z zastosowaniem maksymalnych odsetek za zwłokę.
Ważną zasadę wyznacza również artykuł 33a ustawy o kredycie konsumenckim. Zgodnie z tym przepisem, suma dodatkowych opłat za opóźnienie (m.in. kosztu powiadomień dla dłużnika) oraz samych odsetek za opóźnienie, nie może być wyższa niż kwota, która wynikałaby z zastosowania maksymalnych odsetek za opóźnienie. Jeżeli taka suma przekracza ustawowy limit (obecnie: 14,00% zaległości w skali roku), to konsument nie jest zobowiązany wobec banku, SKOK-u lub firmy pożyczkowej do zapłaty nadwyżki.
Nowe zasady dotyczą również maksymalnych odsetek kredytu
W ramach uzupełnienia tematu odsetek za opóźnienie, warto również wspomnieć o innym bardzo ważnym rodzaju odsetek. Chodzi o samo oprocentowanie danego zobowiązania (np. oprocentowanie kredytu lub pożyczki). Warto wiedzieć, że kodeks cywilny formułuje pewne ogólne zasady dotyczące wysokości odsetek za korzystanie z cudzych pieniędzy. Takie zasady dotyczą również wszelkiego rodzaju pożyczek prywatnych, w przypadku których nie ma zastosowania ustawa o kredycie konsumenckim.
Kodeks cywilny zakłada, że strony danej umowy samodzielnie ustalą procentowe wynagrodzenie za korzystanie z pożyczonych środków. Takie samodzielnie ustalone odsetki nie mogą jednak przekraczać stawki maksymalnej. Maksymalny poziom odsetek do 1 stycznia 2016 r. był definiowany jako czterokrotność stopy lombardowej Narodowego Banku Polskiego. Obecnie odsetki maksymalne są określane jako dwukrotność odsetek ustawowych. Ze wspomnianymi odsetkami ustawowymi mamy do czynienia wtedy, gdy strony jakiejś umowy nie sprecyzowały oprocentowania pożyczonej kwoty. Taka sytuacja raczej nie występuje na rynku pożyczkowym oraz kredytowym. Wedle aktualnych przepisów, stawka odsetek ustawowych stanowi sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz stałego współczynnika wynoszącego 3,50 punktu procentowego.
Na dzień przygotowywania tego artykułu, odsetki ustawowe wynosiły 5,00% rocznie (1,50% + 3,50%). Zgodnie z przepisami, odsetki maksymalne były dwukrotnie wyższe (10,00% w skali roku). Taki dziesięcioprocentowy limit wyznaczał maksymalne oprocentowanie m.in. dla pożyczek pozabankowych, kart kredytowych i kredytów gotówkowych. Warto pamiętać, że limit oprocentowania wprowadzany przez kodeks cywilny jest czymś zupełnie innym niż ogólny limit kosztów kredytowych wynikający z ustawy o kredycie konsumenckim.
